GÖKTÜRK KİTABELERİ ÖRNEK RESİMLER

EDEBİYAT PROJE ÖDEVİ

Köktürk Yazıtlarının Türk edebiyatı Türk tarihi ve Türk kültürü için önemini tartışınız.

Köktürk (GÖKTÜRK) kitabeleri Türk kültürü ve tarihi açısından önemi Türk kelimesinin geçtiği ilk metin ve bilinen en eski Türkçe metindir. Taş tabletler üzerine yazılan bu metinler Türk edebiyatı için çok önemli olduğu gibi, içeriği de Türk kültürü için çok önemlidir. Şöyle ki; metinlerde, Türk hükümdarlarının milletine verdiği hesabı, milletin ve devletin karşılıklı yapması gereken ödevlerini, Türklerin kuralları, Türk adet, görenek ve törelerini, Türk askerlerinin yeteneği ve zekasını, askerliğin inceliklerini, Türk milletinin faziletini anlatan Türk kültürünün çok büyük bir vesikasıdır.

Köktürk (Göktürk) alfabesi ile yazılmıştır. Türk dilini ilk örnekleri olan yazıtlar, o dönemde dahi Türk dilinin gelişmiş bir dil olduğunu göstermektedir. Bu yazıtlar sözcük dağarcığı bakımından geniş, dil bilgisi bakımından zengindir.

Bazı dil bilimcileri Köktürk yazıtlarının şiir şeklinde yazıldığına inansalar da, yazıtların dil özelliği bakımından şiire benzer fakat yazıtlar düz yazıya örnek eserlerdendir.

Yazıtlarda ilk dikkat, konuşan kişi Bilge kağan üzerinde toplanır, anı-söylev karışımı olan yazıtlarda, Bilge Kağan nutukçudur. Siyasal olayları anlatması ile de dikkat çeker.

Türk Tarihini, kültürünü, Türklerinin yaşayışını öğrenebilmemiz için Köktürk (Göktürk) yazıtları ışık tutar. Köktürk kağanlığı tarafından resmi olarak yazılmışlardır. Aynı zamanda siyasal bir amaç için yazılmışlardır. Türk birliğini sağlamak, Türk bilinci oluşturmak amacını güderler. Bilge Kağan Türk birliği için çok çaba harcamış mücadele etmiştir. Geçmişte Türklerin yaşadıklarını anlatarak özgürlüğün ne kadar önemli olduğunu anlatmış bundan ders çıkarmalarını istemiştir.

EDEBİYAT PROJE ÖDEVİ

Göktürk Yazısıyla İlgili Örnek Metinler

Göktürk yazısında harfler, sayılar ve yazım kuralları ile ilgili öğrendiklerimizi pekiştirmek amacıyla, aşağıdaki Orhun Yazıtları’ndan birkaç örnek metin üzerinde alıştırma yapmanız yararlı olacaktır. Metinler hem Orkun alfabesiyle hem de Latin alfabesiyle verilmiş, günümüz Türkçesine aktarımı da en altta gösterilmiştir.

EDEBİYAT ÖDEV GÖKTÜRK KİTABELERİ 2.YAZI

Göktürk kitabeleri nedir?

Göktür alfabesi nasıl "Orhun alfabesi" olarak biliniyorsa, Göktürk kitabeleride "Orhun kitabeleri" olanak bilinmektedir. Türklerin ilk kullandığı alfabe olan Göktürk alfabesi ile yazılmış eserlere "GÖKTÜRK KİTABELERİ" denir. Göktürk kitabeleri canlı bir söylev dili ve üslubu vardır.

Yazıtlarda bu abidelerin sonsuzluğa kadar kalması temennisi ile "Bengü Taşlar" denmiştir. Göktürklerin birinci dönemine ait, bugüne ulaşan herhangi bir Türkçe metin yoktur. Tüm anıtlar Köktürklerin ikinci dönemine aittir.

Göktürk kitabeleri'nin önemi

Yazılı edebiyatımıza ait en eski örnekleri oluşturmaktadır bu bakımdan Türk tarihi açısından önemlidir.

Göktürk kitabelerinde ne anlatılmaktadır?

Doğu Göktürklerin tarihinden, komşularıyla olan ilişkilerinden, savaşlarından ve yönetiminden söz edilmektedir.

Göktür kitabeleri nerede bulunmuştur?

Yazıtlar, 1889 yılında Moğolistan’da Orhun Vadisi'nde bulunmuşlardır.

Göktürk kitabelerinin dili kimler tarafından çözülmüştür?

1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından, Rus Türkolog Vasili Radlof’un da yardımıyla çözülmüş ve aynı yılın 15 Aralık günü Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.

Göktürk kitabelerinde uygulanan yazım kuralları

Orhun Yazıtları'nda uygulanan yazı sistemi, hece yazısı ile alfabetik sistemin bir karışımı gibidir. Ünlü işaretlerinin kullanılışı sınırlı olup belirli yazım kurallarına bağlıdır. Ünsüz işaretleri de çoğu kez ünlü ile başlayıp ilgili ünsüzle sona eren heceleri veya ses gruplarını gösterir. Belirli bazı durumlarda ise ünsüz işaretleri yalnızca ünlü veya ünsüz çifti değerindedir.

Göktürk kitabelerini oluşturan anıtlar

1. Tonyukuk kitabesi

2. Kültigin kitabesi

3. Bilge Kağan kitabesi

Tonyukuk kitabesi

1. 720 yılında Göktürk devleti veziri Tonyukuk adına dikilmiştir.

2. Kitabede Tonyukuk, anılarını ve dönemin tarihini anlatmıştır.

3. Anlatımda, atasözlerine bolca yer verilmiştir.

Kültigin kitabesi

1. 732 yılında dikilmiştir.

2. Anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.

3. Anıtta Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmıştır.

Bilge Kağan kitabesi

1. 735 yılında dikilmiştir.

2. Anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.

3. Bilge Kağan’ın yiğitlikleri ve Türk milletine iletmek istediği mesajlar anıtın içeriğini oluşturur.

Göktürk kitabelerinin özellikleri

1. Türklerin ilk yazılı eseridir.

2. Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar.

3. Söylev türünde yazılmıştır.

4. Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır.

5. Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir.

6. Hem dini hem de din dışı konular işlenmiştir.

7. Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir.

8. Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar.

9. Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur.

10. Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, 1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur.

11. Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır.

Göktürklerden kalan diğer kitabeler

1. Çoyr (687-692)

2. Hoytu Tamir (717-720)

3. Ongin (Işbara Tamgan Tarkan) (719-720)

4. İhe-Huşotu (Köl İç Çor) (723-725)

5. İhe-Aşete (Altun Tamgan Tarkan) (724)

6. İhe Nur

7. Hangiday

GÖKTÜRK KİTABELERİ HAKKINDA BİLGİLER(PROJE ÖDEVİ)

Türklerin ilk alfabesi olarak bilinen “Orhun Alfabesi” ile Göktürkler tarafından yazılan “Göktürk Kitabeleri” asırlar boyunca ayakta kalarak günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Kitabelere ayrıca “Orhun Kitabesi” veya “Orhun Yazıtları” da denmektedir.

Göktürk Kitabelerinin yazımı 8. yüzyıla kadar dayanmaktadır. Bununla birlikte modern dünya kitabeleri ancak 1889 yılında keşfedebilmiştir. Aradan geçen bin yılı aşkın zaman dilimine rağmen kitabeler dimdik ayaktadır. 2. Göktürk Kağanlığı zamanında yazıldığı tespit edilen Göktürk Kitabelerinin bulunduğu bölge; günümüzde Moğolistan sınırları içerisindeki Orhun Vadisi’dir.

Göktürk Kitabeleri Yazım Tarihi

Göktürk Kitabeleri 1880’li yıllardan sonra Rus ve Finli bilim adamları tarafından keşfedilmiştir. Kitabelerdeki yazıların çözülmesi ise 1893 yılında Danimarkalı dil bilimci Vilhelm Thomsen tarafından gerçekleştirilmiştir. Birden fazla yazıtın yer aldığı kitabeler arasında bulunan Kül Tigin Yazıtının 732 yılında yazıldığı tespit edilmiştir. Bilge Kağan Yazıtının ise yazım yılının 735 olduğu belirlenmiştir. Bu iki kitabe de Yollıg Tigin tarafından yazılmıştır. Bilge Kağan’ın yeğeni olan Yollıg Tigin bu iki yazıtının sonsuza kadar kalmasını istemiş ve bu yazıtlara “Bengü Taşlar” demiştir.

Yollıg Tigin’in bu iki yazıttan Kül Tigin Yazıtını yirmi günde, Bilge Kağan Yazıtını ise 30 günde yazdığı rivayet edilmiştir. Bu iki yazıt haricinde bir de Tonyukuk Yazıtı bulunmaktadır. Tonyukuk Yazıtının yazarı bizzat Tonyukuk’un kendisidir. Vezir Tonyukuk, başkomutanlık yaptığı dönemde Tonyukuk Yazıtını dikmiştir. Tonyukuk Yazıtının dikim tarihi olarak 731 yılı tespit edilmiştir.

Göktürk Kitabelerinde Ne Yazıyor?

Günümüzden yaklaşık 1300 yıl önce yazılmış ve dikilmiş olan Göktürk Kitabeleri, o dönem hakkında bizlere ipuçları vermektedir. Türklerin milli alfabesi olarak bilinen “Türk Runik Alfabesi” ile yazılan kitabeler, sosyal alandan devlet yönetimine kadar pek çok alanda bilgi barındırmaktadır. Kitabenin yazıldığı Runik Alfabesi’nde 38 harf ve sembol bulunmaktadır.

Yazıtlarda devletin yönetiliş şekli ile ilgili bilgiler verilmektedir. Devletin büyümesi ve güçlenmesi adına verilen emeklerden ve uğraşıdan bahsedilmiştir. Ayrıca yazıtlardan, o dönem dahi Türklerin sosyal devlet anlayışına sahip olduğu öğrenilmektedir.

Göktürk Kitabelerinde dikkat çeken bir diğer husus ise, binicilik ve atçılığın kitabelerde önemli bir yer tutması. At sahibi olmanın ve iyi ata binmenin önemine vurgu yapılan kitabelerde, yaya olarak yol kat etmenin yoksulluk anlamına geleceği belirtilmiştir.